نام کتاب : قواعد فقهيه نویسنده : بجنوردى، سيد محمد جلد : 1 صفحه : 101
4 موارد تطبيق قاعدۀ اقدام
بعد از آنكه مدارك و مستندات قاعدۀ اقدام معلوم گشت، به مواردى
كه فقها و حقوقدانان به اين قاعده استناد مىكنند، مىپردازيم. قبل از ورود به بحث
بايد گفته شود كه ما به مواردى اشاره مىنماييم كه فرد داراى مسئوليت مدنى و ضمان
قهرى مىباشد و با علم و اراده بر عليه خود، بر امور مالى اقدام مجانى نموده است و
چون با طيب نفس احترام مالش را ساقط كرده است؛ پس معاف از مسئوليت شده و ضمان از
او ساقط گرديده است و الّا مواردى نيز در قانون[1]و
[1] اين موارد عبارتند از: مواد 685 و 720 ق. م. ضمان تبرعآن است كه ضامن در انعقاد عقد ضمان بدون تقاضاى مضمون عنه، اقدام كرده باشد كه دوگونه است:الف. ضمان بدون اذن و تقاضاى مضمون عنه اقدام كرده باشد؛ لكن عقدضمان، مسبوق به مخالفت مضمون عنه با عقد ضمان نباشد.ب. ضامن با وجود مخالفت مضمون عنه با عقد ضمان، اقدام به انعقادعقد ضمان كرده باشد.ماده 685 ق. م. مىگويد: «در ضمان، رضاى مديون اصلى شرط نيست».بنابراين، بر مخالفت مضمون عنه هم اثرى مترتب نيست. مناهل، ص 121- 126- 127؛ جامعالشتات، ص 231؛ جامع المقاصد، جلد 1، ص 313؛ مفتاح الكرامه، جلد 5، ص 383؛ شرح لمعه،جلد 1، ص 420؛ مسالك الافهام، جلد 1، ص 253.هرگاه ضمان، تبرعى باشد ضامن كه بدهى مضمونه عنه را به مضمون لهداده حق ندارد از مضمون عنه آن را مطالبه كند. (مادۀ 720 ق. م.) ماده 720 ق.م. مصداقى از قاعدۀ كلى مذكور در مادۀ 267 ق. م. است كه مىگويد«ايفاى دين از جانب ... و الّا حق رجوع ندارد».هرگاه پس از عقد ضمان تبرع، مضمون عنه از ضامن بخواهد كه در اداىدين مورد عقد ضمان اقدام كند، بر اين تقاضا اثرى مترتب نيست و ضمان تبرع همچنانآثار خود را حفظ خواهد كرد. جواهر، جلد 4، ص 406؛ حدائق، جلد 4، ص 296؛ الجوامعالفقهيه (وسيله)، ص 751؛ سرائر، ص 172؛ مفتاح الكرامه،
نام کتاب : قواعد فقهيه نویسنده : بجنوردى، سيد محمد جلد : 1 صفحه : 101