نتيجه را ذكر كنند تا بطلان نقيض نتيجه ثابت و اصل بواسطه بطلان نقيض ثابت گردد.

مغالطه در خلف باين طريق حاصل ميشود كه چيزى علت كذب نباشد و آنرا بجاى علت كذب قرار دهند، مثال، دليل تمانع را كه براى اثبات توحيد آورده و گفته‌اند: اگر دو إله وجود داشته باشد يكى از سه محظور لازم مى‌آيد، يا هردو عاجزند، و يا يكى از آن دو عاجز است، و يا اجتماع نقيضين و اجتماع ضدين لازم مى‌آيد، و چون اين لوازم باطل است تعدد إله باطل و توحيد ثابت خواهد بود.

در اين استدلال از اين جهت مغالطه بعمل آمده است كه علت حكم به حصول عجز يا اجتماع ضدين و نقيضين تنها تعدد وجود إله نيست بلكه علت حكم تعدد إله و اختلاف اراده آنها ميباشد، زيرا اگر يكى مثلا اراده ايجاد فلان حادثه و ديگرى اراده عدم آن حادثه را بنمايد عجز و يا اجتماع ضدين لازم مى‌آيد لكن اگر دو إله وجود داشته باشد و اختلاف اراده نداشته باشند تالى فاسدى بوجود نمى‌آيد.

(1101) قطب الدين شيرازى در شرح حكمت الاشراق‌ [1] گفته است شيخ اشراق در تلويحات وضع ما ليس بعلت را ببرهان خلف اختصاص داده است ليكن از تقسيم مغالطه برمى‌آيد كه اختصاص به خلف ندارد [2]

[1] ص 151

[2] تقسيم مزبور آن است كه گفته‌اند: مغالطه در قياس يا مربوط به تركيب مقدمات است و نظرى به نتيجه نيست و آن دو قسم اول يعنى اتحاد اجزاء و سوءتأليف است، و اگر مغالطه از تركيب مقدمات نسبت به نتيجه باشد دو قسم ديگر مغالطه خواهد بود، كه مصادره و وضع ما ليس بعلت است.-

منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه ؛ المتن ؛ ص671