نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 591
تجربيات و مشاهدات و متواترات و حدسيات كه قطعى بودن آنها براى خود
شخص تجربهكننده يا كسى است كه مشاهده و تواتر و حدس برايش تحقق يافته است و
نميتواند قضايائيرا كه حدسى و تجربى خود او هستند براى ديگران اجزاء قياس قرار دهد
زيرا اعتبار اينها بحسّ شخصى يا بعقل فردى بستگى دارد و ممكن است بخطا رفته باشد و
اگر ديگران آن قضايا را از او نپذيرند راهى ندارد كه بآنان بقبولاند[1].
گفتار ما نسبت بمواد يقينى قياس به پايان رسيد و اينك بشرح مواد
غيريقينى ميپردازيم،
قضاياى غيريقينى كه ماده دليل ميشوند
1- مظنونات
(919)مظنونات قضايائى هستند كه طرف حكم بر جانب مخالف رجحان داشته
و ليكن بحد جزم نرسيده و نفس بقبول آن رغبت داشته باشد.
سبب رغبت نفس و رجحان حكم گاهى صرف شهرت قضيه است بدون آنكه متكى
بدليل باشد و گاهى از جهت استناد بقول شخص راستگو و مورد اعتمادى است با احتمال
آنكه شايد بخطا رفته باشد و گاهى متكى بقياس ديگرى است كه مقدماتش غيرقطعى بوده و
گاهى نتيجه استقراء غيرتام يا تمثيل است.
مظنونات گاهى در ابتدا بنظر قطعى ميرسند و با اندكى دقت معلوم ميشود
كه حكم لازم دليل نبوده و حكم قطعى بدل بظنى ميشود و گاهى كاذب بودن حكم نيز ثابت
ميگردد.
[1]شرح منطق اشارات ص 218 و 219 و شرح حكمت الاشراق.
نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 591