حاصل گردد.

تواتر وقتى تحقق پيدا ميكند كه بمفاد قضيه‌اى يقين حاصل شود و هرگاه قراين محكمى وجود داشته باشد ممكن است با شهادت عده كمى هم علم بوجود آيد باينجهت شهادت عده معينى در تواتر شرط نبوده و به اندازه‌اى شرط است كه مفيد علم و يقين باشد، و خصوصيت خبر دهندگان و شخصيت و اوصاف آنان نيز جزء عللى ميباشد كه بعدّه كمتر يا بيشتر تواتر وجود يابد.

(914) قضاياى متواتره با كومك عقل و حسّ حاصل ميشوند يعنى بايستى قياس عقلى به احساس ضميمه گردد همچنانكه تجربه بقياس خفى مقرون است. مثلا هرگاه اخبار پادشاهان گذشته يا پيمبران يا وجود كشورها و شهرهاى دور را از مردم بيشمارى ميشنويم يا در كتب نويسندگان مختلف ميخوانيم اين قياس را پيش خود تشكيل ميدهيم كه عده زيادى بفلان حادثه شهادت داده‌اند، و هيچگاه چنين عده زيادى كه با يكديگر منافع مشتركى در اين قضيه ندارند بر دروغ تبانى نميكنند، نتيجه ميدهد، كه اين قضيه دروغ نيست.

(915) تواتر چند شرط دارد:

(اول) قضيه‌ايكه مورد تواتر است بايستى بر اين متكى باشد كه مردم آنرا ديده و شنيده باشند و توافق مردم بر يك امر عقلى موجب يقين نميشود زيرا ممكن است همگى خطاكار باشند.

(دوم) شهادت آنها بايستى متكى بر عقيده يا گفتار پيشوا و كسانيكه مورد اعتماد آنان است نباشد.

(سوم) در صورتيكه آن قضيه با چند واسطه رسيده باشد بايستى در