(سوّم) تجربه مبتنى بر كشف علت است و قياس خفى ميخواهد و حكميكه از تجربه بوسيله قياس خفى حاصل ميشود كلّى بوده و قابل انطباق بر موارد بسيار است لكن مشاهدات امورى هستند كه قابل انطباق بر غير يك فرد نبوده و شخصى ميباشند بقيه مطالب مربوط به تجربه دنباله استقراء ضمن شماره 877 به بعد بيان گرديد [1].

4- حدسيات‌

(910) حدسيات قضايائى هستند كه مبدأ حكم حدس نفسانى ميباشد يعنى مجهول بطور ناگهانى و دفعتا براى شخص معلوم گرديده و بحكم و علت حكم توأما جزم حاصل ميشود حدس مانند تجربه محتاج به احساس قبلى ميباشد لكن گاهى پس از يك احساس حاصل ميشود مثل آنكه از مشاهده سقوط جسم معينى بطور حدس بوجود قوّه جاذبه پى برده و علم حاصل نموده‌اند.

و گاهى حدس دنباله چندين احساس مكرر بوجود ميآيد، مثل آنكه ماه در شبهاى متوالى با شكلهاى مختلف ديده شده و از مشاهدات مختلف و متكرر بحدس قوى علم حاصل ميشود كه علت اختلاف شكل اختلاف وضع ماه نسبت به زمين و خورشيد است و نور ماه از آفتاب كسب شده است.

اختلاف حدس با تجربه‌

(911) حدس با تجربه از دو جهت اختلاف دارد:

[1] كانت فيلسوف آلمانى از مشاهدات حسى تعبير بقضاياى تركيبيه ذاتيه نموده و ميگويد اعتبار اين قضايا شخصى بوده و بدون اعتبارند و قضاياى تجربيه را قضاياى موضوعيه خارجيه ناميده كه اعتبار آنها همگانى و ثابت است.