ميكند كه اين تألم از وجود آتش است و آتش سوزاننده است.

اقسام مشاهدات‌

(908) مشاهدات بر سه قسم‌اند:

1- محسوسات خارجى كه حواس ظاهره آنها را درك ميكند مثل اينكه آتش سوزاننده است.

2- محسوسات داخلى كه با آلات درونى ادراك ميشوند، مثل آنكه هركسى از گرسنگى و سيرى و بيمارى و تندرستى خود آگاه است.

3- چيزهائيكه بدون عضو و آلت درك ميشوند، مثل آنكه هركسى از وجود خود و صفات نفسانى خود از قبيل علم و جهل و شجاعت و سخاوت و عشق و اراده خود آگاه ميباشد.

دو قسم اخير را «وجدانيات» و قسم اول را «حسّيات» مينامند.

3- تجربيات‌

(909) تجربيات مانند مشاهدات احكامى هستند كه عقل آنها را بكومك حس صادر ميكند و از چند جهت با مشاهدات اختلاف دارند:

(اوّل) آنكه تجربيات محتاج به تكرار احساس ميباشند و در مشاهدات تكرار لزومى ندارد زيرا با يك مرتبه احساس مشاهده محقق ميگردد.

(دوّم) تجربه فقط در مورد محسوسات خارجى بعمل مى‌آيد و محسوسات داخلى كه مدركات بلاواسطه و بدون آلتند مورد تجربه واقع نميگردند.