5- چيزهائيكه مساوى با يك چيز باشند همه باهم مساوى هستند.

6- هرعدد زوجى قابل تقسيم بدو متساوى ميباشد.

7- دو ضد در يك‌جا جمع نميشوند.

8- يك جسم در يك زمان شاغل دو مكان نميگردد.

9- دو جسم در يك زمان شاغل يك مكان نميگردند.

(906) اين مثالها را در كتب مختلف منطق بطور پراكنده ذكر كرده‌اند لكن آنچه مسلّما اوّلى ميباشد همان قضيه اول است كه دو نقيض در نفى و اثبات جمع نميشوند و بقيّه مثالها جزء فطرياتند يعنى از قضايائى ميباشند كه قياس با آنها توأم است و بازگشت همگى بهمان قضيه اول است زيرا عدم اجتماع نقيضين اوّلين قضيه ضرورى و ذاتى بوده و بقيه بتوسط اين قضيه ثابت ميگردند مثلا كل از جزء بزرگتر است زيرا ممكن نيست كلّ شامل باشد و نباشد بقيّه نيز بهمين قرار ميباشند.

2- مشاهدات‌

(907) مشاهدات قضايائى هستند كه موضوع آنها احساس گرديده و پس از حصول احساس عقل بلزوم محمول براى موضوع حكم ميكند قواى حسّيه در مشاهدات عقل را يارى ميكنند و عقل بكومك حسّ اين احكامرا صادر مينمايد و خود قوّه حسّيه حاكم و مدرك اين قضايا نيست زيرا در فلسفه ثابت شده است كه قوّه حسّى جز انفعال و تأثّر عضوى چيز ديگرى درك نميكند و حتى از وجود مؤثر خارجى بى‌خبر است و تنها عقل حكم ميكند كه انفعال عضوى بدون مؤثر خارجى ممكن نيست مثلا عضويكه با آتش اصابت نموده ادراك تألّم ميكند و عقل حكم‌