نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 574
و قياس بخواص از مردم اختصاص دارد. بدينجهت سزاوار آن است كه استقراء
و تمثيل قبل از قياس ذكر شود.
تعريف تمثيل
(885)هرگاه يك عنوان ذاتى يا عرضى شامل دو موضوع يا چند موضوع
گرديده باشد و از اين جهت بين آنها مجانست يا مماثلت يا مشابهتى وجود داشته باشد و
بواسطه همان مجانست و مماثلت يا مشابهت حكم يكى از آنها را براى ديگرى ثابت كنند
اين عمل را تمثيل مينامند.
(886)تمثيل در
اصطلاح متكلمين و اصوليين و فقها قياس ناميده ميشود. مثال: متكلم ميگويد خانه مركب
است جهان نيز از احزا تاليف يافته است يا آنكه خانه داراى شكل است و جهان نيز شكل
دارد، و در اين صفت شبيه بيكديگرند خانه حادث است، نتيجه آنكه جهان نيز حادث است.
اجزاء و اركان تمثيل
(887)تمثيل داراى چهار جزء است كه اركان تمثيل ميباشند و در
اصطلاح هريك از فقهاء و متكلمين نام مخصوصى دارند.
(888) (اول) موضوع
اصلى كه حكم درباره آن بالاصالة ثابت است، مثل خانه و آنرا «اصل» يا «شاهد» مينامند.
(دوم) موضوع ديگريكه
شبيه به اصل است و در حكم به اصل ملحق گرديده مثل جهان و آنرا «فرع»،
يا
«غايب» مينامند.
(سوم) عنوان كلى كه هردو
موضوع در آن شركت دارند و رابط بين دو موضوع است. مثل داشتن شكل و صفت تركيب و آن
نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 574