تجربه‌كننده و نسبى است زيرا براى ديگران قطعى و يقينى نيست و با اختلاف زمان و مكان و براى مردم مناطق مختلف و گاهى براى يك شخص در دو زمان اختلاف پيدا ميكند، و هرگاه بتجربه حكمى براى يك فرد ثابت شده باشد نميتواند آن حكمرا براى ديگرى كه تجربه ننموده ثابت كند.

باين جهت نسبت به احكام بسيارى از تجربه‌ها كشف خلاف ميشود و سنديت آن احكام با تجربه مخالف از ميان ميرود.

(881) مجربات مطلق: مجرب مطلق آن است كه خاصيت ماهيتى در همه حالات ماهيت و در همه اماكن و با همه شرايط و اوصاف و با همه مقارنات كه در آن خاصيت ممكن است دخالت داشته باشند بتجربه رسيده باشد. اين حكم براى تجربه‌كننده يا براى همه مردم نسبت بهمه افراد موضوع عموميت و كليت دارد.

(882) مجربات مقيّد، در صورتى حاصل ميشود كه ماهيتى را در مكان معينى يا با صفت و حالت مخصوصى مورد آزمايش قرار داده باشند در اينصورت حكم نسبت بهمان حالت يا صفت خاص عموميت دارد و نسبت بطبقات و اصناف ديگر آن ماهيت عموميت نخواهد داشت مثل آنكه اگر مردم سرزمين معين يا نژاد مخصوصى را مورد آزمايش قرار داده و خاصيت معينى در آنها يافته باشيم اين خاصيت نسبت بمردم آن سرزمين يا آن نژاد خاص عموميت داشته و شامل ساير نژادها و مردم مكانهاى ديگر نميشود.

اقسام مذكور را بايد در نظر گرفته و مورد دقت كامل قرار داد تا درجه اعتبار هرتجربه‌اى از تجربه‌هاى علماء و مكتشفين معلوم گردد.