نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 567
تبديل واسطه بموضوع حكم (دوم) از جهت اخص بودن موضوع مطلوب در قياس
نسبت بواسطه، و بايستى اين دو اشكال توضيح داده و حل گردند.
(اشكال اول) در هرموردى
ممكن است مابين اصغر و اوسط تغيير مكان داده شود و هريك بديگرى تبديل گردند و حال
آنكه با اين عمل قياسى بقياس ديگر بدل شده است ليكن از قياسيت بيرون نرفته و به
استقراء تبديل نگرديده است.
مثلا: اگر بگوئيم: يونانيان و روميان انسانند، و هرانسانى حساس است،
نتيجه ميدهد، كه يونانيان و روميان حساسند.
بار ديگر اوسط را بدل به اصغر نموده و ميگوئيم: بعضى از انسانها
يونانى و رومى هستند، و هريونانى و رومى حساس است نتيجه ميدهد، كه بعضى از انسانها
حساسند.
مثال ديگر: سقراط و افلاطون حكيمند، و هرحكيمى ناطق است. نتيجه
ميدهد، كه سقراط و افلاطون ناطقند.
بار ديگر ميگوئيم: بعضى از حكيمان سقراط و افلاطونند، و سقراط و
افلاطون ناطقند. نتيجه ميدهد: بعضى از حكيمان ناطقاند.
در يك مورد واسطه حكم سقراط و افلاطوناند و انسان اصغر است و در
قياس ديگر واسطه انسان است و سقراط و افلاطون اصغرند و حال آنكه هيچيك از آنها
استقراء نيست.
جواب آنستكه در قياس دوم كه سقراط و افلاطون واسطه حكمند حكم اخص به
اعم يعنى حكم افراد به طبيعت كلى يا صنف سرايت داده
نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 567