با آن است، و هريك از اين سه حالت مورد تشكيل يكى از اقسام سه‌گانه دليل است.

(867) (مورد اوّل) جائيكه رابط اعم از موضوع مطلوب بوده و موضوع مطلوب از جمله مصاديق و مندرجات در رابط باشد در اين حال براى كشف مجهول قياس تشكيل ميشود و اين قبيل مجهولاترا ميتوانيم از طريق قياس معلوم نمائيم زيرا قياس وسيله سرايت دادن حكم كلى بمصاديق و استخراج حكم جزئى از كلى است.

(868) (مورد دوم) كه جاى استقراء است بعكس حالت سابق است زيرا در اينمورد رابط يعنى واسطه اخص از موضوع مجهول بوده و موضوع مطلوب شامل واسطه است و واسطه از مصاديق موضوع مجهول و مشمول آن ميباشد، اينگونه مجهولات از طريق استقراء بدست ميآيند و استقراء استخراج حكم طبيعت كلى از مصاديق آن است.

(869) (حالت سوم، مورد تمثيل است) و آن در جائى است كه واسط يا رابط بين معلومات و مجهولات جزء قضاياى معلومه نبوده و نسبت بموضوع مطلوب نيز مبائنت داشته باشد و هيچيك شامل و مشمول يكديگر نباشند ليكن كلى ديگريكه شامل موضوع معلوم و مجهول است بين آنها ايجاد رابطه و مناسبت نموده باشد [1] زيرا تمثيل سرايت دادن حكم يكى از مصاديق كلى بمصداق ديگر آن كلى ميباشد.

تعريف استقراء

(870) استقراء تتبع و ملاحظه نمودن حالات جزئيات براى‌

[1] شرح منطق اشارات صفحه 231.