تا هموار، نتيجه يكسان بوده و اختلاف پديد نيايد [1]

در عبارت كتاب دو نكته موجود است كه بايستى توضيح داده شود.

(684) نكته اول. آنستكه چنانكه در زيرنويس متن عربى اشاره شده عبارت ناقص است. زيرا براى بيان اختلاف طرف توافق يعنى ايجاب نتيجه را ذكر كرده و تباين را ذكر ننموده است. و ميتوان گفت عبارترا باجمال گذرانيده و مورد سلب را بفهم خواننده واگذار كرده است.

(685) «نكته دوم» آنكه كلمه جنس را بمعنى نوع استعمال نموده و گفته است فصل را از چيزيكه با جنس آن مباين است سلب نمايند و اين استعمال دور از اصطلاح نيست زيرا شيخ در كتاب شفا براى جنس چند معنى شمرده است و يكى از آن معانى نوع است. چنانكه وقتى ميگوئيم جنس انسان با اسب دوتا است مقصود نوع آنها ميباشد.

(686) «شرط دوم» صغراى شكل سوم مانند شكل اول بايستى فعليت داشته باشد و حداقل فعليت در موجهات مطلقه عامّه است.

[1] مصنف كتاب ما مطالبيرا كه ذكر كرديم در تعليقات خود بر شرح حكمت الاشراق صفحه 108 باين عبارت بيان نموده است. اما لزوم الشرط الاول. فلان الاصغر اذا كان مبائنا للاوسط بالسلب كالفرس مثلا للانسان فلم يعلم ان الاكبر المحمول على الاوسط هل يلاقيه كالحيوان او يباينه كالناطق. كقولنا لا شيى‌ء من الانسان بفرس. و لا شيى‌ء من الانسان بصهال. او حجر. و الصادق فى الاولين الايجاب و فى الاخرين السلب و الاختلاف يوجب العقم، نظير اين عبارت در شرح منطق اشارات صفحه 269 موجود است و ظاهرا با حذف قسمتى از آنجا اقتباس گرديده و مثال بر آن افزوده شده باشد.