موجبه يا در حكم موجبه باشد و سالبه اگر ممكنه يا وجوديّه باشد در حكم موجبه است.

خواجه طوسى در شرح گفته است سالبه ممكنه ملزوم موجبه ممكنه و موجبه ممكنه لازم آنست و نيز سالبه وجوديه لا دائمه دو لازم دارد: يكى موجبه لا دائمه و ديگرى موجبه لا ضروريه. و اينگونه سالبه‌ها در حكم موجبه و در قوه موجبه هستند و در موارديكه مقدمه شكلها بايستى موجبه باشند اينگونه سالبه‌ها را بجاى موجبه ميتوان آورد.

(592) در اينجا اشكالى است كه صغراى شكل اول و سوم واجب است فعليت داشته باشد. و امكان اعم از فعليت است زيرا محتمل است امر ممكن هيچگاه بفعليت نرسد خواجه طوسى از اين اشكال جواب داده كه ممكنه در اينجا امكان صرف نداشته و بايستي بمعنى امكان طبيعى باشد بطوريكه حكم ايجابى بالفعل حاصل شده باشد.

شرايط خصوصى هريك از شكلها

(593) علاوه بر شرايط عمومى كه گذشت براى هريك از چهار شكل شرايط مخصوصى هست كه بعضى از اين شرايط شرح و تفصيل همان شرايط عمومى در موارد اختصاصى ميباشد.

شرايط خصوصى اشكال نيز مربوط به كميّت و كيفيت و جهت قضايائى ميباشد كه اجزاء قياس هستند.

[شكل اول‌]

شرايط شكل اول‌

(594) شكل اول سه شرط دارد كه هريك راجع به كميت و كيفيت و جهت دو مقدمه ميباشند و حروف «مغكب» اشاره بشرط كمى و