براى موضوع يعنى علت حكم و رابط بين دو مقدمه است.

و ممكن است ناميده شدن اين حد به اوسط از اين جهت باشد كه معمولا افراد آن از اصغر بيشتر و از حد اكبر كمتر و از جهت شمول افراد متوسط بين آن دو حد است.

حد اوسط ركن و اهم اجزائى است كه اختصاص به قياس اقترانى داشته و اصل و اساس قياس است زيرا چنانكه معلوم شد رابط بين موضوع و محمول نتيجه است و ضرورت حكم و گاهى علت واقعى ثبوت محمول براى موضوع را بيان ميكند.

(559) حد اكبر: محمول مطلوبرا حد اكبر مينامند زيرا عادتا محمول از موضوع بزرگتر است.

چنانكه گفته شد كلمه حد بهر سه قسم اطلاق ميشود اما بيشتر به اوسط اختصاص دارد چنانكه ميگويند حد هرچيزى علت ثبوت آنست و هرچه حد نداشته باشد بر آن برهان نميتوان اقامه نمود در همه اين اطلاقات مقصود همان حد اوسط است و مشاركت حدّ و برهان نيز بهمين معنى ميباشد.

رأسان‌

(560) دو طرف مطلوب كه موضوع و محمول آن ميباشند دو رأس ناميده ميشوند زيرا پس از حذف و اسقاط حد مكرر از اجزاء دو مقدمه فقط همين دو جزء باقى مانده و مطلوب از آنها تركيب شده و اصل و اساس مطلوب ميباشند باين جهت رأس ناميده ميشوند.