مادى ندارد بلكه شكل و هيئتى است كه بماده قائم است و مادّه جزء شكل نيست.

دو مقدّمه بايستى در يك جزء شركت داشته باشند وگرنه بين آنها مناسبتى نخواهد بود و جزء مشترك كه رابط بين دو مقدمه است حد اوسط است كه بيان ميشود.

دوم. حد

(555) حد بمعنى نهايت و طرف است و بهمين مناسبت اجزاء مقدمه را حد و طرف مينامند زيرا در ابتدا و انتهاء قضيه واقع شده‌اند. حدود يا اجزاء مقدمه يعنى موضوع و محمولى كه هريك از دو مقدمه از آنها فراهم آمده‌اند.

حدود كه اجزاء دو مقدمه‌اند عينا اجزاء نتيجه بوده و در نتيجه موجودند بجز حد مكرر كه از نتيجه ساقط ميگردد.

اقسام حد

(556) حد بر سه گونه است: حد اصغر. حد اوسط. حد اكبر.

(557) حد اصغر: موضوع مطلوبرا كه در مقدمه ملاحظه ميكنند حد اصغر مينامند و به اين سبب اصغر ناميده شده كه بحسب معمول بايستى افراد موضوع از محمول كمتر و اخص از محمول باشد.

(558) حد اوسط: جزئيكه در دو مقدمه تكرر يافته و علت اثبات محمول مطلوب براى موضوع است اوسط مينامند.

سبب اينكه اوسط ناميده شده همين است كه علت اثبات محمول‌