اجزاء قياس اقترانى‌

(553) اسامى و اصطلاحاتيكه براى اجزاء قياس بيان ميشود در اصل بقياس اقترانى حملى اختصاص داشته و بعدا قياس شرطى را بحملى ملحق نموده و مقدم و تالى را بجاى موضوع و محمول پنداشته‌اند و قواعد اشكال چهارگانه نيز بطور تشبيه و مقايسه در شرطيات اجرا گرديده است.

اول. مقدمه يا ماده قياس‌

(554) مقدمه هريك از دو قضيه‌ايست كه حجت قياسى از آنها تشكيل داده ميشود. و اين مطلب بيان شد كه موصل تصديقى يا حجت داراى دو جزء است: جزء مادى و جزء صورى. جزء صورى همان صورت يا هيئت تأليفى دليل است كه قياس يا استقراء و يا تمثيل ناميده مى‌شود.

جزء مادى كه بصورت قياسى ضميمه ميشود دو قضيه‌اى ميباشد كه دو طرف حجت قياسيرا تشكيل ميدهد و آنها را مقدمه مينامند.

منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه ؛ المتن ؛ ص405

جزء مادى استقراء و تمثيل. محسوسات داخلى ميباشد كه از احساسات خارجى حاصل گرديده است.

اجزاء قياس را از اين جهت مقدمه مينامند كه مطلوب از آنها حاصل ميگردد. مقصود از اينكه ميگويند مقدمه جزء مادى قياس است آن نيست كه قياس جزء و ماده دارد زيرا قياس بسيط است و همان صورت و هيئتى است كه با ماده قرين است مثل اينكه مثلث جزء