كرده و توجه يافت كه قياس اقترانى از شرطيات نيز حاصل ميشود [1]

قياس اقترانى و استثنائى‌

(548) ناگزير بايستى مطلوب در دو مقدمه مندرج باشد. زيرا تا قياس مشتمل بر مطلوب نباشد بين آنها مناسبتى نخواهد بود. و حال آنكه بايستى مطلوب با دو مقدمه خود از جهتى مباينت و تعدد و از جهتى مناسبت و اتحاد داشته باشد.

بنابراين از دو صورت خارج نيست: اگر مطلوب بطور كامل يعنى با تمام ماده و صورت در دو مقدمه ذكر شده باشد. قياس (استثنائى) خواهد بود.

و در صورتيكه ماده مطلوب بدون صورت آن يعنى مفردات كه موضوع و محمول قضيه مطلوبند بطور پراكنده در مقدمات گنجانيده شده باشد در اينصورت (قياس اقترانى) ميباشد.

بعبارت ديگر. اگر دو طرف مطلوب در يك مقدمه جمع باشند قياس استثنائى و اگر هريك از دو مقدمه مشتمل بر يك طرف مطلوب باشد قياس اقترانى خواهد بود

تعريف قياس اقترانى‌

(549) اقترانى قياسى است كه هريك از دو مقدمه مشتمل بر يكى از دو طرف مطلوب باشد يعنى تنها ماده مطلوب بطور پراكنده در آن موجود باشد. در اينصورت موضوع نتيجه موضوع يا محمول‌

[1] شرح خواجه بر منطق اشارات ص 235