است كذب به اعتبار نتيجه قياس به خود قياس نسبت داده شده است و كذب نتيجه مربوط بكذب مادّه قياس ميباشد و توضيح كامل مطلب در مورد تعريف منطق داده شد.

از مطالب مزبور معلوم شد كه صحت قياس منافاتى با اين ندارد كه مقدمات و نتيجه هردو كاذب باشند. ليكن صدق نتيجه با كذب مقدمات. يا صدق مقدمات با كذب نتيجه دليل بر بطلان قياس است.

(543) قيد لزوم كه در تعريف قياس ذكر شده. استقراء و تمثيل را خارج ميكند زيرا بعدا توضيح داده خواهد شد كه استقراء اگر تام باشد قسمى از قياس است. و اگر ناقص باشد مفيد جزم به نتيجه نيست. و تجربه نيز كه نوعى استقراء و مفيد علم است بخودى‌خود موجب جزم به نتيجه نيست زيرا بايستى با قياس خفى يعنى كشف علت توام گرديده تا مفيد جزم باشد و به تنهائى از آن جزم حاصل نميشود.

تمثيل نيز از تعريف قياس خارج است زيرا از تمثيل علم به نتيجه حاصل نميگردد و توضيح اين مطالب در جاى خود خواهد آمد.

(544) قيد لذاته كه در تعريف قياس مذكور است از آنجهت است كه بسيارى از مركبات مفيد جزم به نتيجه هستند ليكن همان قضاياى تركيب شده به تنهائى جزم به نتيجه را بوجود نمى‌آورند بلكه با ضميمه شدن مقدمه خارجى و شرايط ديگرى جزم بمطلوب حاصل ميگردد پس اين قضايا (لذاته) يعنى بخودى‌خود مطلوب را لازم ندارند و با ضميمه شدن قضيه ديگرى و با كومك قيد خارجى مطلوب لازم آنها خواهد بود.

- 25-