است يا فعليت شرط است بنظر كاتبى مشكل رسيده و ادلّه هيچيك از طرفين را وافى به مدّعى ندانسته. و باين‌جهت قائل به توقف گرديده است.

(510) با آنكه مشهور عقيده شيخ را چنين دانسته‌اند كه ممكنه قابل انعكاس نيست. ليكن در منطق اشارات رأى فارابى را قبول و با عقيده او موافقت نموده است.

شيخ در منطق اشارات گفته است: ممكنه در حال سلب عكس ندارد. و در حال ايجاب عكس دارد.

ممكنه سالبه عكس ندارد، زيرا در بعضى از موارد جايز است محمول از موضوع سلب گردد. و ليكن موضوع قابل سلب از محمول نباشد مثل آنكه سلب حركت ارادى بطور امكان از حيوان جايز است و سلب حيوانيت از متحرك بالاراده جايز نبوده و ميتوانيم بگوئيم بعضى از حيوانها ممكن است حركت ارادى نكنند و ممكن نيست كه بگوئيم بعضى از متحركهاى بالاراده جايز است حيوان نباشند.

مثال ديگر: اين قضيه صحيح است كه هيچيك از انسانها ممكن است نويسنده نباشند و عكس اين قضيه باطل است كه بگوئيم: بعضى از نويسندگان ممكن است انسان نباشند.

بنابراين سالبه قابل انعكاس نيست.

ليكن ممكنه در حال ايجاب عكس دارد و همه اقسام ممكنه خاصه و اخص به ممكنه عامّه منعكس ميشوند.

(511) قول سوم آنستكه ممكنه موجبه و سالبه هردو قابل انعكاس ميباشند.