نقيض جزء اول: بعضى از مردم در وقت نويسندگى ممكن است انگشتانشان در حركت نباشد.

نقيض جزء دوم: بعضى از مردم هميشه انگشتانشان در حركت است.

آنگاه يكى از اين دو قضيه را مقدم و ديگريرا تالى قرار داده و قضيه منفصله مانعة الخلوى تشكيل ميدهيم كه نقيض اصل است و قضيه اين است:

يا بعضى از مردم در وقت نويسندگى ممكن است انگشتانشان در حركت نباشد. و يا هميشه انگشتانشان در حركت است.

اين قضيه نقيض مشروطه خاصه اصل است.

نقايض مركبات جزئيه‌

(444) در مركبات جزئيه طبق قاعده مزبور عمل نميتوان كرد.

زيرا دو جزء قضيه كه جزئى ميباشند نقيض آنها بايستى كلى باشد و حال آنكه در بعضى از موارد كه تركيب غيرصحيح بعمل آمده قضيه اصل به اعتبار قيد كه جزء دوم است كاذب ميباشد و نقيض آنها نيز در موارديكه محمول اعم از موضوع باشد صادق نيست بنابراين اصل و نقيض در كذب اجتماع حاصل مى‌نمايند و اين برخلاف اصل تناقض است زيرا نقيضين نه در صدق اجتماع ميكنند و نه در كذب.

مثلا هرگاه گفته شود: بعضى از جسمها حيوانند (نه هميشه) اين قضيه كاذب است زيرا قضيه ضروريه به لا دوام قابل تقيد نبوده و از تركيب آنها تناقض بين دو جزء لازم آمده و قضيه كاذبست.