نسبت مقايسه شود و شرايطيكه ديگران ذكر كرده‌اند همگى علائم وحدت نسبت است و اندك اختلافى در شرايط موجب تعدد وجود نسبت ميگردد و بطور تشبيه ميتوان گفت همچنانيكه دو فرد از يك طبيعت بسا ميشود كه در بسيارى از عوارض مشخصه با يكديگر مساوى بوده و تنها مختصر اختلاف محسوسى سبب تعدد وجودى آنها شده است اندك اختلافى در شرايط مذكور نيز موجب تعدد وجود نسبت ميگردد.

شرايطى كه ديگران شمرده‌اند همگى براى تشخيص آنستكه اگر وجود و عدم بيك نسبت اضافه شده باشند تناقض محقق ميگردد و اگر بدو نسبت تعلق يافته و بغلط يكى پنداشته شده‌اند در اينصورت تناقضى بين آنها نيست.

بطور خلاصه اين شرايط مربوط بقضاياى ذهنيه و لفظيه است و در قضاياى خارجى همگى در وجود نسبت مندرج ميباشند.

شرط ديگر تناقض در محصورات‌

(428) شرايطى كه ذكر شد در همه قضايا عموميت دارد و در قضاياى شخصيه شرط ديگرى غير آنها نيست ليكن در قضاياى محصوره شرط ديگرى نيز هست كه بايستى در كميت اختلاف داشته و يكى از آنها كلى و ديگرى جزئى باشد و اين شرط از اين جهت لازم است كه در تعريف تناقض گذشت كه نقيضين نسبت بيكديگر منفصل حقيقى هستند و صدق و كذب هريك موجب صدق يا كذب ديگرى بوده و هيچگاه ممكن نيست هردو صادق يا هردو كاذب باشند.

منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه ؛ المتن ؛ ص344

قضاياى سالبه و موجبه از محصورات در صورت با يكديگر اختلاف‌