نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 304
ماده كمتر از سه و از آن بيشتر نيست
(319)ماده در همه قضايا يكى از سه چيز است و ممكن نيست كمتر و نه
بيشتر از آن يافت شود و آنها وجوب و امكان و امتناع ميباشند.
زيرا جهات سهگانه اجزاء قضيه منفصلة الحقيقهاى هستند كه نه ارتفاع
هرسه ممكن است و نه اجتماع يكى با ديگرى از آنها جايز است و در هرموردى بيش از يكى
يافت نميشود و ممكن نيست هيچ قضيهاى از هرسه خالى باشد.
قضيه منفصله حقيقيه كه دليل اثبات و حصر جهات ميباشد از اين قرار است
كه هرموضوعى را كه با محمول خود ملاحظه ميكنيم و اجتماع و اتحاد آنها را تصور
مينمائيم يا اقتران و اتحاد آنها با يكديگر لازم و واجب است (ماده اين قضيه وجوب
ميباشد) و يا اقتران و اتحاد آنها لازم نيست. و آنكه لازم نيست يا اقتضا دارد كه
با محمول مقترن نگردد (در اين مورد امتناع يافت ميشود) و يا آنكه نه وجود محمول
براى موضوع و نه عدمش لازم است. نه اقتضاء و نه امتناع از آنرا دارد (و اين صورت
امكان است).
فرض چهارم آنستكه هم اقتضاء وجود محمول و هم اقتضاء عدم آنرا داشته
باشد و اين فرض محال است. زيرا اقتضاء دو امر متناقض عين تناقض است.
اينك بذكر اسامى و اقسام قضاياى ذهنى و لفظى كه در آنها توجه به ماده
و ذكر جهت شده يا نشده است مىپردازيم.
نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 304