خلاصه مبحث‌

(220) از آنچه گفته شد اين نتيجه حاصل گرديد كه همه‌ى موجبه‌ها موضوع خارجى نمى‌خواهند و سالبه نيز مانند موجبه از وجود موضوع بى‌نياز نيست و براى همه‌ى قضايا اعم از موجبه و سالبه اصل وجود موضوع مسلّم است و علت احتياج بوجود موضوع در همه قضاياى سالبه و اصناف موجبه حكم است.

حكم مطلق وجود را براى موضوع ثابت ميكند و خصوصيات و قيود وجود موضوع معلول نتيجه و غايت حكم است.

غايت حكم اصل حكم را از حال اطلاق بيرون برده و بالعرض هريك از قضايا را بنوع خاصى از وجود موضوع اختصاص ميدهد و خصوصيت حكم موجب خصوصيت وجود موضوع ميشود.

تقسيم سوم قضيه از جهت نحوه وجود موضوع است‌

قضيّه از جهت نحوه‌ى وجود موضوع بر سه قسم است: ذهنيه، خارجيّه و حقيقيه.

معلوم شد كه كليه قضايا فى الجمله بوجود موضوع احتياج دارند و تعيين نحوه وجود آن بغرض صادركننده حكم بستگى دارد و او گاهى درصدد بيان حكم ذهنى يا خارجى چيزى و يا اعم از ذهنى و خارجى است باين جهت براى موضوعات قضايا سه نحوه وجود تصوّر مى‌شود.

1- وجود فرضى يا تقديرى كه اعم از موجود قبلى و فعلى و بعدى مى‌باشد و ممكن است در بعضى از مصاديق. ذهنى و در بعضى‌