جايز باشد لكن هردو باهم معدوم نگردند اين قضيه را مانعة الخلو مينامند.

(193) مانعة الخلو در جائى منعقد ميشود كه وجود چيزى از عدم ديگرى اعم بوده باشد مثلا هرگاه بدريا افتادن را با نجات از غرق بسنجيم بدريا افتادن از عدم نجات اعم است زيرا بدريا افتادن با نجات و عدم نجات مساوى ميباشد، بين بدريا افتادن و نجات از غرق قضيه مانعة الخلو تشكيل ميشود و ميگوئيم فلانى يا بدريا افتاده و يا از غرق نجات مييابد اجتماع هردو ممكن است و لكن برطرف شدن هردو ممكن نيست زيرا ممكن است كسى بدريا بيفتد و از غرق نجات پيدا كند در اينصورت بدريا افتادن با نجات جمع شده لكن ممكن نيست بدريا نيفتاده و از غرق هم نجات نيابد زيرا غرق شدن بدون افتادن بدريا ممكن نيست.

تقسيم دوم شرطيه از جهت نوع لزوم‌

(194) لزوم بر دو قسم است: لزوم حقيقى و لزوم حكمى و قضيه شرطيه بحسب اختلاف نوع لزوم بشرطيه لزوميه و اتفاقيه تقسيم ميشود.

شرطيّه لزوميه در صورتى استكه بين مقدم و تالى لزوم حقيقى بوده باشد.

(195) لزوم حقيقى آنستكه بين جزء اول قضيه و جزء دوم لزوم عقلى وجود داشته و بحسب وجود قابل انفكاك از يكديگر نباشند.

لزوم حقيقى در جائى يافت ميشود كه بين دو چيز رابطه علّى و معلولى موجود باشد كه يا يكى علت ديگرى و يا هردو معلول يك علت بوده و يا وجود يكى بالذّات مستلزم عدم ديگرى باشد.