نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 232
كه اثر بخشيدنش مشروط بهمراهى و مشاركت چيز ديگر در منشائيت اثر است.
مثلا كتاب نسبت بدانا شدن شاگرد علت بالعرض است زيرا وقتى موجب دانائى شاگرد ميشود
كه شرايط بسيار ديگرى كه از جمله معلم است بآن ضميمه شود و معلم نيز در اين حكم
است و اينها را علل ناقصه و معدات ميگويند. علل صورى و غائى و قابلى نيز گاهى
بالذات و گاهى بالعرض ميباشند.
علت بالذات غير از علت تامه و اخص از آن است زيرا علت تامه مجموع
چهار علت است در صورتيكه همگى بالذات باشند و مانعى هم براى هيچيك نباشد و باينجهت
معلول هميشه با آن همراه است و از يكديگر جدائى ندارند. بخلاف علت بالذات كه
بواسطه وجود مانع يا نبودن علل ديگر بلااثر ميماند. مثلا آتش كه فاعل بالذات است
رطوبت مانع از سوزندگى آن ميشود يا بواسطه نبودن ماده سوختنى يا شرايط ديگر اثرى
از آن ظاهر نميشود.
توضيحيكه درباره فاعل بالذات داده شد مطابق با ظواهر امر و نظر عوام
است. ليكن با نظر دقيق علل طبيعى و مادى همگى علت بالعرض هستند و علت بالذات كه
مشروط بهيچ قيد و شرطى نيست علل مجرده بلكه تنها واجب الوجود است. همچنانكه حكما
گفتهاند لا مؤثر في الوجود الا اللّه.
معانى كلمه حد
(126/ 2) كلمه حد در باب ايساغوجى و باب برهان بسه معنى مختلف استعمال
ميشود: معنى حد در باب ايساغوجى معرّفى است كه
نام کتاب : منطق نوين مشتمل بر اللمعات المشرقيه فى الفنون المنطقيه نویسنده : الملا صدرا جلد : 1 صفحه : 232