حد كامل برهان. حد مبدأ برهان. حد نتيجه برهان‌

(125) گاهى ممكن است يكى از علل وجودى كه براى تعريف چيزى آورده ميشود علت وجود جزء ديگر باشد. مثل آنكه غضب را تعريف كرده‌اند كه جوشش خون دل براى اراده انتقام است.

اين تعريف دو جزء دارد يكى جوشش خون دل و ديگرى اراده انتقام. جزء دوم نتيجه و غايت جزء اول ميباشد و اينگونه تعريفها بسه صورت ممكن است تأليف شوند:

(اول) آنكه هردو جزء باهم ذكر شوند مانند مثال گذشته و آنرا حد كامل برهان ميگويند.

(دوم) آنكه تنها جزء دوم را بياورند و بگويند غضب اراده انتقام است آنرا حد مبدأ برهان مينامند.

(سوم) ممكن است بجزء اول اكتفا شود و بگويند غضب جوشش خون دل است و آن حد نتيجه برهان ناميده ميشود.

مثال ديگر، براى تعريف خسوف گفته‌اند: خسوف زوال نور ماه بواسطه فاصله شدن زمين بين خورشيد و ماه است. اين حد كامل برهان است و اگر بگويند خسوف فاصله شدن زمين بين خورشيد و ماه است. حد مبدأ برهان ميباشد. و هرگاه گفته شود خسوف محو شدن روشنى ماه است. حد نتيجه برهان خواهد بود.