است بطور تضمن بر همه ذاتيات دلالت ميكند. و حد ناقص اين‌چنين نيست زيرا جنس قريب در آن ذكر نشده تا متضمن بر همه اجزاء ذات باشد و فاقد قسمتى از اجزاء ذات است. و اگرچه حد ناقص هم بر همه ذاتيات و خود ماهيت دلالت ميكند اما دلالت التزامى دارد و دلالت مطابقى و تضمنى نسبت به بعض اجزائيكه حذف شده ندارد باين جهت ماهيت حد تام و ناقص دو نوع مختلف هستند كه در يك جنس شركت دارند و اسم حد بطور اشتراك لفظى در هردو بكار برده ميشود.

قطب الدين رازى اين سخن را رد كرده‌ [1] و گفته است اين اختلاف اختلاف ذاتى نيست تا آنها را دو نوع مختلف گرداند بلكه اختلاف صنفى و فردى است و اگر اختلاف نوعى باشد بايستى رسم تام و ناقص نيز دو نوع متفاوت باشند و حال آنكه آنها را از يك نوع دانسته‌اند و مخصصى در حد نيست كه آنرا مشترك لفظى و رسم را مشترك معنوى بدانيم و همچنانكه بر حدود ناقصه بطور تشكيك حد گفته ميشود بر حد تام نيز بطور اولويت صادق است و مفهوم حد در همه يكى ميباشد.

تشكيك در مراتب حد

(118) حد تحليل اجزاء ماهيت است و حد كامل‌تر آنستكه بيشتر اجزاء ماهيت تحليل شده باشد و چون حدود ناقصه در تحليل اختلاف دارند در بعضى بيشتر اجناس و ذاتيات بيان شده و در بعضى اجزاء كمترى ايراد گرديده باين جهت معرفتيكه از آنها حاصل ميشود يكسان نميباشد و همين اختلاف سبب ميشود كه مفهوم حد

[1] تعليقات بر منطق اشارات ص 95.