معرفت كامل هرچيزى آنستكه همه امور مذكور و هر گونه نسبت علّى يا معلولى يا نسبتهاى ديگر با واسطه يا بدون واسطه با هرچيزى دارد همگى بر ما مكشوف گردد. و چون اين‌گونه شناسائى كامل نسبت بهيچ چيز و براى هيچكس حاصل نميشود زيرا جزئيات و كليات جهان بيكديگر وابسته‌اند و هرچيزى با همه موجودات نسبتى دارد و اگر كسى بخواهد شناسائى كامل نسبت بذره‌اى از ذرات جهان حاصل نمايد بايد بهمه عالم وجود عارف گردد و اينگونه معرفتى جز براى آفريدگار جهان براى ديگرى ميسر نيست بنابراين معرفتها مختلف است و هركس نسبت بهرچيزى اندكى معرفت دارد بعضى بيشتر و بعضى كمتر.

از آنچه گفتيم دانسته شد كه معرّف بحسب اختلاف اجزاء و مواديكه در آن بكار برده شده و بحسب اختلاف مراتب معرفتيكه از آن نسبت بمجهول حاصل ميشود داراى اقسام و درجات مختلفى است و بعضى معرفتها كامل‌تر و بعضى ناقص‌ترند و باين جهت بحد و رسم تام و ناقص و حد وجودى و ماهيتى و حد كامل برهان و مبدأ برهان و نتيجه برهان تقسيم ميگردد.

تعريف حد

(106) حدّ قسمى از معرّف است كه موجب تصور خود شى‌ء و شناسائى حقيقت مجهول گردد و اينگونه تعريفى جز در ماهيات و ذوات مركبه ممكن نيست. ذات مركب شناخته نميشود مگر بشناختن اجزاء مفهومى و ماهيتى آن چيز. و اجزاء مفهومى، اجناس و فصولى‌