عرض عام و عرض خاص‌

(94) سابقا گذشت كه محمولاتيكه خارج از ذات و ماهيت موضوع ميباشند محمولات عرضى ناميده ميشوند و بايستى آنها را عرضى عام و عرضى خاص ناميد زيرا عرض و عرضى از دو جهت با يكديگر اختلاف دارند:

(اولا) عرضى از عرض اعم و عرض اخص از عرضى ميباشد.

زيرا عرضى بكليه محمولاتيكه از ذات و ماهيت موضوع خارج باشند اطلاق ميشود چه وجود خارجى داشته باشند مانند رنگ و طعم يا تنها منشأ انتزاع و موصوف آنها خارجى باشد از قبيل حدوث و امكان و وحدت و ضرورت و امثال آنها كه وجود خارجى ندارند. عرضى شامل هردو قسم ميشود و حال آنكه عرض اختصاص بقسم اول دارد.

(ثانيا) عرض قابل حمل نيست و عرضى محمول ميباشد. عرض مبدأ اشتقاق است كه حمل نميشود و عرضى منسوب بعرض و مشتق و قابل حمل است.

فرق بين مشتق و مبدأ اشتقاق بقابليت حمل و عدم قبول حمل است.

مثلا نميتوان گفت جسم سفيدى يا طول است و ميتوان گفت جسم سفيد و طولانى است. بنابراين ميبايستى عرضى عام و عرضى خاص گفته شود ليكن چنانكه خواجه طوسى در شرح منطق اشارات گفته است منطقيها بعرضى عرض ميگويند. عرض ذاتى و غريب و عرض عام و خاص باين مناسبت گفته شده است.