معلول ماهيت است و معلول از علت قابل تفكيك نيست چه در ذهن باشد يا در خارج.

لازم وجود بر سه قسم است:

1- لازم ذهنى و خارجى.

2- لازم ذهنى.

3- لازم خارجى. و رويهم رفته چهار قسم حاصل ميشود:

(49/ 2) 1- لازم ماهيت مثل زواياى مثلث براى مثلث و زوجيت براى عدد چهار كه در ذهن و خارج با ماهيت همراه است.

(49/ 3) 2- لازم وجود هم در ذهن و هم در خارج مثل حرارت براى آتش كه همچنانكه در خارج گرمى معلول بلاواسطه آتش است و قابل انفكاك از موضوع نيست در ذهن نيز تصور آتش بدون تصور گرمى ممكن نيست و در عين حال گرمى معلول وجود آتش است نه ماهيت آن.

(49/ 4) 3- لازم وجود خارجى مثل سياهى براى زنگى كه لازم وجود خارجى انسان است و اگر لازم ماهيت ميبود بايستى همه افراد انسان در ذهن يا در خارج از سياهى بشره جدائى نداشته باشند.

(49/ 5) 4- لازم ذهنى مثل كليت انسان كه فقط در ذهن متصف بكليت است و در خارج تا چيزى فرد نباشد وجود نخواهد يافت و كليت مربوط بنحوه وجود انسان در ذهن است و الا طبيعت از جهت ذات كلى و جزئى نيست و بواسطه نحوه وجود كلى يا جزئى ميشود.

(49/ 6) مشهور لازم ذهنى و خارجى را با لازم ماهيت يكى‌