كليهائيكه بينشان نسبت عموم و خصوص من‌وجه است نيز بهمين حالتند: در بعضى از موارد بين نقيضشان تباين كلى و در بعضى جاها عموم و خصوص من‌وجه است. مثلا اگر لا حجر و لا حيوان را اصل قرار دهيم بين نقيض آنها كه حيوان و حجر است تباين كلى وجود دارد و بين نقيض حيوان و ابيض كه لا حيوان و لا ابيض است مانند اصل عموم و خصوص من وجه است.

علماء منطق براى اينكه قاعده كلى بدست آورند كه بر همه موارد قابل انطباق باشد گفته‌اند بين نقيض اعم و اخص من‌وجه و نقيض كليهاى متباين تباين فى الجمله است. زيرا در هرجا كه تباين كلى باشد تباين جزئى نيز وجود دارد و تباين فى الجمله شامل هردو مورد ميشود.

(27/ 7) بين دو مفهوم جزئى يا نسبت تساوى و يا تباين است و غير از اين دو نسبت ديگرى قابل تصور نيست نسبت تساوى مثل پرويز با آن كسيكه از در آمد. يا پرويز و اين آدم حاضر. و نسبت تباين مثل پرويز و خسرو.

(28) جزئى حقيقى و جزئى اضافى‌

كلمه جزئى غير از آن معنى كه در مقابل كلى است و تعريف آن گذشت و آنرا جزئى حقيقى ميگويند معنى ديگرى هم دارد كه آنرا جزئى اضافى مينامند.

جزئى اضافى: هر مفهومى كه تحت مفهوم كلى‌تر از خود قرار گرفته باشد جزئى اضافى ناميده ميشود و اين تعريف بر جزئى‌