بحث و تحقيق حول عذاب اخروى و نحوه دوام و عدم دوام آن‌

يكى از مسائل مهم و قابل تحقيق و در خور تعمق در مسائل مربوط به آخرت، مسأله عذاب و الم و لذات و نعم خاص نفوس و ابدان اخروى است.

محقق فيض به نحو اختصار در لذات و الم و خير و شرّ مخصوص نفوس و ابدان انسانى در عالم آخرت و نحوه لذات و آلام و كيفيت دوام اين دو در نشآت بعد از موت و اين بحث مهم فلسفى و عرفانى كه آيا نفوس مكّاره و شريره مبتلا به عذاب و الم دردناك لازم اعمال و ثمره افعال، براى هميشه معذّبند و يا آن كه عذاب آنان تخفيف يافته و بعد از مدت مديد، آلام از آنان مرتفع مى‌شود، به بحث پرداخته است.

ما، در اين مسأله، مفصل بحث مى‌كنيم و بعد از تحقيق در اين مسأله كه آيا عذاب اخروى، ناشى از چيست و ماده عذاب و منشأ آن در اهل جهنم (آنهايى كه مسلّما جهنم و دوزخ، صورت اخروى و آخرين نشأت وجود آنان است) تمكّن پيدا نموده و چنان بنيان آن در نفوس راسخ شده است كه به منزله طبيعت و بالأخره صورت اخروى آنان گشته و از باب آن كه در آخرت، حركت مستقيم وجود ندارد، يدور عليهم العذاب و يا آن كه فطرت ذاتى ناشى از تجلى حق به اسم مبدأ رحمت‌