از آن جايى كه صور عقلى، بسيط الحقيقة و به حسب سعه وجودى، كل الأشياء الوجوديه‌اند و هر حقيقت صرفه‌اى، قابل تعدد و تكثر نمى‌باشد. اگر صورتى از ماده و كذلك از صورت اشباح مثالى مجرد شوند و يا عقل، آن را از قيود و سلاسل ماده و زمان و مكان منتزع و از قشور تقدّر و تجسّم تقشير نمود و به وجودى عقلانى متمثّل گرديد، مثل صورت عقلى مجرد بالفطره، تكثّر و تعدد فردى نمى‌پذيرد. اگر هزاران نفر صورت طبيعيه را از قيود و جلباب باعث تعدد، رها سازند و آن را به صورتى مجرد تام الوجود ادراك نمايند، مدرك واقعى، شى‌ء واحد است.

بايد دانست كه برگشت معانى و مفاهيم كليه، به ادراك وجودى سعى و صرف و غير قابل تكرار است و كليت، وصف مفهوم و ماهيت نمى‌باشد و آنچه به عنوان مفهوم كلى ادراك مى‌شود، يك نحو وجود خاص معرّا از ماده و لوازم و عوارض آن و مبرّا از جهات مربوط به تعدد و تجسم مى‌باشد. و به عقيده صدر الحكماء- أعلى اللّه قدره- وجود سعى سارى و متجلى در افراد محدود و محاط، كلى و وجودات مغمور در جهات و قيود لازم زمان و مكان، جزئى است. هر معناى سعى و صرف و مجرد تام الوجود، اگر به وسيله افراد متعدد، دفعات متعدد ادراك شود، مدرك يك شى‌ء واحد است [1] و اثر ظاهر در مدارك متعدد و متكثّر نيز اثرى‌

داراى دو موطن از وجود مى‌شود: موطن اجمال- مقام ذات نفس كه عين عقل كلى است- و موطن تفصيل كه مقام خلاقيت باشد. قول به اين كه صور عقلى، رشح وجود ملكوتى است، ارتباط دارد با اوايل ظهور صور كلى در نفس. به هر حال آنچه كه به نفس قائم است از باطن نفس منبجس مى‌شود.

[1]همان طورى كه مدرك واحد، با هزاران ادراك، واحد است و حقيقت مدرك قابل تعدد و تكثر نمى‌باشد، مدركات نيز به واسطه اشتراك در نحوه ادراك از آن جهت كه واحد است (چون وحدت ادراك، ناشى و يا معلول يك نحو وحدت در قوه ادراكى است) يك چيز است و قوه عقلانى هر انسانى از آن جهت كه عقل صرف است، با جميع قواى عقلانى- اعم از افراد انسان كه به مقام نيل به تعقل صور كليه واصل شده‌اند و يا حقايق مجرده بالفطره كه در عالم عقول كليه و حقايق دهريه و