اين قاعده را به صورتهاى متعدد تقرير نموده‌اند و جهت اجراى قاعده، شرايطى نيز در كتب اهل حكمت ذكر شده است. شيخ يونانى (فلوطين) در اثولوجيا، ارسطو در كتاب السماء و العالم و شيخ رئيس در تعليقات و كتاب شفا و شيخ اشراقى در تلويحات، مطارحات، حكمت اشراق، هياكل النور، الواح عماديه، پرتونامه، يزدان‌بخش و شارح حكمت اشراق علامه شيرازى و شارح قديم علامه شهرزورى به تبع مؤلف حكمت اشراق به اين قاعده تمسك جسته‌اند. و شهرزورى از ديگران مفصل‌تر در «شجره الهيه» آن را تقرير و تحرير نموده و در مقام اثبات عقول طوليه و ارباب انواع، بدان استدلال كرده است.

به اين قاعده در كلمات شارحان آراى شيخ اشراق شكوك و ايراداتى شده و از آنها جواب نيز داده‌اند و دو شرط جهت جريان قاعده نيز در كلمات آنها به چشم مى‌خورد:

يكى آن كه قاعده امكان اشرف در حقايق مجرد از ماده و موجودات ماوراى طبيعت و عالم كون و فساد جارى است نه در ماديات و زمانيات و عالم علل اتفاقيه.

ماهيت با افراد مادى متحد و فرد عقلى و مادى داخل در يك نوع واحد باشند را ثابت نمود، تارة از جهت آن كه: قاعده امكان اشرف در مراتب وجودى جارى است و مفاد آن، لزوم تقدم مجرد بر مادى است و از عالم ماده به عالم مجرد مى‌توان استدلال نمود و بالأخره در نظام وجود، وجود ممكن اشرف، بر وجود ممكن اخسّ تقدم دارد، تحقق وجود انسان ملكوتى با قيد آن كه مفهوم انسان، بر آن به حمل شايع حمل شود را منع نموده‌اند.

و تارة در امكان فرد مجرد مبرّا از ماده و مقدار از براى اين عالم مثلا انسان تشكيك كرده‌اند مثل اين كه از انسان، جسم و مقدار و تمادى و كون و فساد و اكل شرب فهميده‌اند و لا غير. و عجب آن كه از براى انسان، فرد مثالى كه فاقد تعقل است و وجودى است متقدر و داراى جسم، جسم حسّى و غير مائت را انكار ننموده‌اند. ما قاعده را طورى تقرير مى‌كنيم كه بشود از آن به وجود فرد عقلانى استدلال كرد.

.

شرح بر زاد المسافر ؛ ص452