بنابراين، اشكال اساسى همان است كه بيان شد و نقل كرديم كه تميز صور مقدارى به حلول اين صورت در ماده جزئى خاص محتاج است. و از آن به طور مفصل مشبعا جواب گفتيم.

نقل و تحقيق و مناقشة و تأييد

فيلسوف محقق حاج ملا هادى- رض- از براى جواب از اشكال تلميذ بارع و فاضل خود، چند مقدمه تمهيد فرموده [1] و اين مطلب را بسيار عالى بيان نموده است، با آن كه هميشه اين فيلسوف عظيم از اطاله و تفصيل گريزان است، به مناسبت اهميت مطلب، اين بحث را مفصل تقرير و تحرير فرموده است، ولى قسمتى از تقرير اين فيلسوف نحرير و عارف متأله متحمل برخى از مناقشات است.

[1]. نبايد اين فيلسوف بزرگ را دست كم گرفت، كما اين كه برخى از ارباب داعيه، توهّم كرده‌اند.

در عظمت او بس كه در مدت كمتر از 8 سال تحصيل حكمت، يكى از مدرّسان عظيم عصر خود گرديد. اين حكيم علّام در درك و فهم و قوت ذكا در بين معاصران خود نظير ندارد.

حكيم معظم آقا على حكيم، معروف به مدرس، در حواشى خود بر اسفار و شواهد، از او به «وحيد عصرنا و فريد دهرنا» تعبير نموده است.

فيلسوف دانا سبزوارى- قدس سره- در چند مورد از آثار خود در جواب مسائل فضلاى عصر خود و نيز در برخى از مواضع حواشى خود بر شواهد و اسفار در اين مسأله مهم بحث نموده است‌ [1]، ولى در جواب مسائل تلميذ خود مفصل‌تر از ديگران نيز در اين مسأله و فروع آن (جواب از اشكال مشّاء) وارد شده است.

حقير، رساله‌اى در عالم برزخ تأليف استادنا الأعظم سيد سادات اعاظم الحكما و الفقهاء، حاج ميرزا سيد ابو الحسن قزوينى- جعلنى اللّه تعالى عن كل مكروه فداه و ادام اللّه عز شأنه حراسته- ديده است.

اين رساله، بسيار تحقيقى و عالمانه نوشته شده است، افسوس كه در دسترس نگارنده نيست. ايامى كه در شهر قزوين خدمت معظم له به قرائت اسفار اشتغال داشته، اين رساله را ديده است.

[1] ر. ك: مجموعه رسائل، حكيم سبزوارى (با مقدمه نگارنده)، چاپ دانشگاه مشهد و انتشارات سازمان اوقاف كشور اداره كل اوقاف خراسان، 1389 ق (قسمت عربى)، ص 180- 182.