و الوجود و التشخص متّحدان ذاتا و متغايران عنوانا و اعتبارا. و أمّا المسمّى عند القوم بالعوارض المشخّصة، فهي ليست إلّا لوازم و أمارات للهوية الشخصية، باقية لا بعينها، بل على سبيل البدلية، و لكلّ منها عرض من حدّ إلى حدّ كعرض المزاج المتبدّل أعدادها، و ربما يزول المتبدّل بالكلية و الشخص هو بعينه، كما في أفراد الإنسان».

و از آن جايى كه اصالت و تحقق، خاص وجود است و وجود، حقيقت بسيط و غير مركب از اجزاى عقلى و ذهنى و اجزاى خارجى است و از آن جايى كه عليت و معلوليت، در سنخ وجود واقع است و تمايز بين مراتب وجودى از باب بساطت وجود نه از ناحيه فصل است تا وجود از معانى جنسى ماهوى محسوب شود و نه تميز بين حقايق وجودى به امور عرضى خارج از حقيقت است تا آن كه وجود، در حقايق نوعيه داخل گردد. و اگر حقيقت قابل تكثر از مميز فصلى بى‌نياز و از مصنف و مشخص خارج از ذات و حقيقت خود مستغنى بود، قهرا منشأ تعدد يا از ناحيه تباين در اصل حقيقت شى‌ء باشد و مراتب وجودى، حقايق متباين محسوب شوند و يا جهت تمايز همان جهت وحدت و جهت اشتراك باشد؛ چون با براهين قوى تباين حقايق وجودى محال است، پس سنخ وجود، واحد و حقيقت هستى، حقيقت مشكك و به حسب شدّت و ضعف داراى مراتب مختلف است. در جاى خود مفصل بحث شده است كه معلول صادر از علت خاص، امرى ملايم با ذات علت و هر علتى مرتبه اعلاى معلول، و معلول، مرتبه نازل علت و تجلى و ظهور و صورت علت به حساب آيد.

از آن جايى كه تساوى در مرتبه وجودى با اصل عليت و معلوليت منافات دارد، ناچار بايد معلول به حسب نفس ذات، از مقام علت خود، بدون آن كه علت از مقام ذات خود تجافى نمايد متنزل و متأخر باشد. چون وقوع علت در مرتبه عالى از وجود و تحقق معلول در رتبه نازل و متأخر از علت، ذاتى وجود علت و معلول مى‌باشد، اگر چه وقوع وجود در مرتبه اعلا و متوسط و نازل، ذاتى و مقوم‌