و مجعول بالعرض است [1] ... و كذا يرد على قوله: و لا فاسدة بفساده و لا يلحقها شي‌ء من نقائص الماديات و إلّا بالعرض. نفسى كه صورت بدن است مقام تجرد عقلانى آن است، يا مقام اضافه آن به بدن؟ اين اضافه، اضافه اشراقى است، در حالتى كه طرف اضافه، همان تجلى نفس بايد باشد نه شرط حدوث آن يا حدوث اصل نفس، اگر شرط حدوث اصل نفس باشد بايد حالّ در بدن شود و اگر شرط اضافه و تقارن باشد، بايد به وجود اضافى در ماده حلول نمايد، خارج از ماده و مبدأ فعل در ماده.

حكمة مشرقية

مطلب اساسى در مسأله حدوث نفس ناطقه و كيفيت تعلق آن به بدن همان است كه صدر الحكماء فرموده است. و با اين مشرب و بنابراين طريقه، جميع مناقشاتى كه در امر قدم و حدوث نفوس ناطقه ذكر كرده‌اند، برطرف مى‌شود و حق آشكار مى‌گردد، ولى درك اين مسلك و طريقه، بسيار مشكل و حل مشكل اساسى حدوث نفس بنابر مشرب و ممشاى صدر المتألهين (موافقا للآيات القرآنية و الاحاديث الواردة عن طريقة اهل العصمة و الولاية) مبتنى به مقدمات متوقف بر فهم كثيرى از مبانى فلسفى است كه هر يك از آن مسائل، از امهات مباحث حكمى بشمار مى‌رود.

تصور حدوث جسمانى نفس و تعقل اين معنا كه نفس، بعد از آن كه در طليعه وجود و ظهور، عين مواد و استعدادات است به چه نحو به مقام تجرد برزخى و بعد از طى مراتب عوالم برزخى به مرحله عقل بالفعل مى‌رسد و از عالم فنا به مقام بقا واصل مى‌شود، از عويصات است. و فهم اين حقيقت كه حلول در ماده و

[1]ر. ك: كتاب اسفار مباحث نفس، ط جديد، ج 8، ص 391- 393؛ شرح اشارات، ج 3، ص 291، 292 و حواشى محاكم علامه قطب الدين رازى، ص 290، 291.