و به اعتبار بقا، ابدى؛ و صدر المحققين ملا صدراى شيرازى و اتباع او نفس را جرمانى الحدوث و جسمانى به اعتبار ابتداى وجود و طليعه ظهور و به حسب مآل و بقا روحانى و مجرد مى‌دانند، كلامى تمام نيست؛ براى آن كه جمعى از دانشمندان دوران اسلامى روى شبهاتى كه براى آنها حاصل شده است و به حسب برخى از روايات، روح را ازلى و قبل از تعلق به ابدان، از موجودات ملكوتى واقع در صقع عالم امر و از مجردات امرى قاطن عالم عقل و انوار ساذجه و خلاصه آن كه روح را به اعتبار وجود تجردى، متعدد به حسب افراد و متكثر نوعى مى‌دانند كه جهت تكامل و تعمير عالم دنيا از مقام قدم به مرتبه حدوث، متنزل شده است كه: «الأرواح جنود مجنّدة ما تعارف منها ائتلف و ما تناكر منها اختلف، و إنّ اللّه خلق الأرواح قبل الأجساد بألفي عام».

شارح محقق حكمت اشراق، محمود بن مسعود بن مصلح كازرونى معروف به علامه شيرازى- قدس اللّه روحه و كثر من عند اللّه فتوحه- گويد: «ذهب أفلاطون إلى قدم النفوس و هو الحق الذي لا يأتيه الباطل من بين يديه و لا من خلفه؛ لقوله صلّى اللّه عليه و آله:

«الأرواح جنود مجنّدة فما تعارف منها ائتلف، و ما تنافر منها اختلف» و قوله عليه السّلام:

«خلق اللّه الأرواح قبل الأجساد ...» الخ [1].

نفس، به اعتبار وجود دنيوى و از جهت تعلق به ابدان و بنيه مزاجى و هيكل‌

[1]. موجود قديم ازلى غير مسبوق به ماده و مدّت و مكان و زمان، امكان ندارد از مقام منيع خود تنزل نمايد و معرض حدوث و تغيّر و انفعال گردد؛ چه آن كه موجود ثابت محض، محل تجدّد ارادات و سنوح حالات مختلفه واقع نشود. و ديگر آن كه تكثر فردى به فرض آن كه منحصرا از ناحيه قابل و ماده، حاصل نشود و از ناحيه جهات متكثر موجود در فاعل نيز حاصل شود [1]، ولى شك نداريم كه مجرد عقلانى صرف و محض، تعدد قبول ننمايد و هر نوعى، در فرد واحد منحصر خواهد بود.

[1] ملا قطب شيرازى مدفون در تبريز يكى از اكابر حكما و از اعاظم متألهان در حكمت مشاء و اشراق و يكى از محققان اطبا در دوران اسلامى و از بزرگترين دانايان در علوم رياضى و هيئت و طبيعى و از متبحران در علوم نقلى بايد محسوب شود.