راه‌هايى كه قرآن كريم براى تفكر مذهبى نشان مى‌دهد سه طريق است‌

قرآن كريم درتعليمات خود براى رسيدن و درك نمودن مقاصد دينى و معارف اسلامى سه راه در دسترس پيروان خود قرار داده، به ايشان نشان مى‌دهد. ظواهر دينى و حجت عقلى و درك معنوى از راه اخلاص بندگى.

توضيح اين‌كه: ما مى‌بينيم قرآن كريم دربيانات خود همه مردم را طرف خطاب قرار داده گاهى بى اين‌كه حجتى براى گفته خود اقامه كند بلكه به مجرد اتكاى به فرمانروايى خدايى خود به پذيرفتن اصول اعتقادى مانند توحيد و نبوت و معاد و احكام عملى مانند نماز و روزه و غير آنها امر مى‌كند و در برخى از اعمال نهى مى‌نمايد و اگر اين بيانات لفظى را حجيت نمى‌داد هرگز از مردم پذيرش و فرمان‌بردارى آنها را نمى‌خواست، پس ناگزير بايد گفت اين‌گونه بيانات ساده قرآن راهى است براى فهم مقاصد دينى و معارف اسلامى. ما اين بيانات لفظى را مانند «آمنوا بالله و رسوله» و «اقيمواالصلاة» ظواهر دينى مى‌ناميم.

و از سوى ديگر مى‌بينيم قرآن كريم در آيات بسيارى به سوى حجت عقلى رهبرى مى‌كند و مردم را به تفكر و تعقل و تدبر در آيات آفاق و انفس دعوت مى‌فرمايد و خود نيز در موارد احقاق حقايق به استدلال عقلى آزاد مى‌پردازد و حقا هيچ كتاب آسمانى علم و معرفت برهانى را براى انسان مانند قرآن كريم نمى‌شناسد.

قرآن كريم با اين بيانات اعتبار حجت عقلى و استدلال برهانى آزاد را مسلم مى‌شمارد؛ يعنى نمى‌گويد كه اول حقانيت معارف اسلامى را بپذيريد سپس به احتجاج عقلى پرداخته معارف نامبرده را از آنها استنتاج كنيد بلكه با اعتماد كامل به واقعيت خود مى‌گويد: به احتجاج عقلى پرداخته حقانيت معارف نامبرده را از آن دريابيد و بپذيريد و سخنانى كه از دعوت اسلامى مى‌شنويد تصديق آنها را از آفرينش‌