مفهوم انسان را، يعنى جوهر سه‌بعدى حساس متحرك بالاراده ناطق را، مورد توجه قرار دهيم و هيچ امر ديگرى را با آن لحاظ نكنيم، حتى مفهوم بودنش را مورد توجه قرار ندهيم، در اين صورت انسان بما هو انسان را اعتبار كرده‌ايم. اما اگر انسان موجود را، انسان معدوم را، انسان ذهنى را، انسان خارجى و غيره را لحاظ كرديم، ماهيت بما هى هى لحاظ نشده است، بلكه ماهيت بما انها موجود، يا بما انها معدوم، يا بما انها مفهوم و غير ذلك اعتبار شده است.

با توجه به اين نكته، يكى از احكام بديهى ماهيت، كه مورد پذيرش كليه حكما است، اين است كه «الماهية من حيث هى هى ليست الاهى»، ماهيت بما هى‌هى فقط خودش است؛ يعنى هرگاه ماهيت را من حيث هى هى اعتبار كنيم بجز خود و ذاتياتش هيچ‌چيز ديگرى بر آن حمل نمى‌شود. در چنين اعتبارى، ماهيت نه موجود است نه معدوم، نه كلى است نه جزئى، نه مفهوم است نه مصداق، نه واحد است نه كثير، نه بالفعل است نه بالقوه، بلكه فقط خودش است و لا غير؛ ماهيت من حيث هى هى تنها اقتضاى حمل ذات و ذاتياتش را بر خود دارد. توضيح بيشتر درباره اين اعتبار و اشكالات مطرح شده درباره آن و دفع آنها موكول مى‌شود به مرحله پنجم/ فصل اول/ 2.

2- 1- 5: ماهيت به چه اعتبارى اصيل است‌

بايد دانست كه مقصود از اصالت ماهيت اين نيست كه ماهيت من حيث هى هى اصيل است؛ زيرا معناى اين سخن آن است كه ماهيت من حيث هى هى و بدون اعتبار هيچ امر ديگرى اقتضا مى‌كند حمل وجود را بر خود و اين مطلب، چنانكه فوقا گذشت، از نظر همه حكما، حتى قائلين به اصالت ماهيت، مردود است، پس به رأى همه فلاسفه ماهيت من حيث هى هى اصيل نيست. از نظر قائلين به اصالت ماهيت، ماهيت هنگامى اصيل است كه بتوان مفهوم وجود را از آن انتزاع كرد. بنابراين، هرچند ماهيت من حيث هى هى اعتبارى است نه اصيل و هرچند به نظر ايشان وجود نيز اعتبارى است نه اصيل و طبعا هيچيك حقيقتا موجود نيستند، با اينهمه ماهيتى كه بتوان مفهوم اعتبارى وجود را از آن انتزاع كرد اصيل و حقيقتا موجود است، عالم خارج را اين‌گونه ماهيات تشكيل داده‌اند. به اين ترتيب، وجود انسان موجود نيست، بلكه صرفا مفهومى انتزاعى و بدون مصداق خارجى است. انسان بما هو انسان نيز