نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 239
وسيله رابط به هم مرتبط
شدهاند، شامل سه مفهوم مستقل بدون ارتباط و بريده از هم خواهد بود و چون فرض قضيه
يا مركب تقييدى فرض مفاهيم به هم پيوسته و مرتبط است، براى ارتباط اين سه مفهوم
مستقل، يعنى موضوع و محمول و رابط، احتياج به دو رابط ديگر داريم.
نقل كلام در اين دو رابط
مىكنيم، اين دو رابط نيز اگر مفاهيم اسمى و مستقل باشند، موجب پيوند سه مفهوم
مذكور نيستند و مجددا بهجاى يك قضيه پنج مفهوم مستقل و بىارتباط خواهيم داشت كه
براى ارتباط آنها به چهار رابط ديگر نيازمنديم. باز نقل كلام در اين چهار رابط
مىكنيم و مىبينيم با نه مفهوم مستقل روبرو خواهيم بود و به همين ترتيب ادامه
مىدهيم، درنتيجه مىبينيم اگر روابط مفاهيمى اسمى و مستقل باشند، براى ارتباط بين
مفهوم موضوع و مفهوم محمول و تشكيل يك قضيه يا مركب تقييدى بىنهايت مفهوم ديگر لازم
است و اين محال است، زيرا به اين معنى است كه وقتى ما يك قضيه يا مركب تقييدى را
تصور مىكنيم، درواقع موضوع و محمول را همراه با بىنهايت مفهوم ديگر- كه بين آن
دو هستند- يكجا و بالفعل تصور مىكنيم و اين تحقق بىنهايت اشياى ذهنى بالفعل است
در حالىكه از دو طرف بهوسيله دو شىء ذهنى ديگر (موضوع و محمول) محدود شدهاند و
فرض اشياى بالفعل بىنهايت محدود به دو حد (خواه آن اشيا ذهنى باشند و خواه عينى)
در حقيقت فرض نامحدود محدود است، زيرا از آن جهت كه بىنهايت است نامحدود است و از
آن جهت كه محصور بين دو حد است محدود است و فرض نامحدود محدود، فرض تناقض است و
محال. از اين مطلب، در كتب فلسفى، با تعبير «استحاله غيرمتناهى محصور بين حاصرين»
ياد مىكنند.
علاوهبراين، به فرض اينكه
بىنهايت محصور بين حاصرين محال نباشد و قبول كنيم كه محال نيست كه قضيه يا مركب
تقييدى از بىنهايت مفهوم تشكيل شود، باز مشكل بىارتباطى مفهوم موضوع و محمول بر
جاى خود باقى است، زيرا طبق فرض اين بىنهايت مفهوم محصور همه اسمى و مستقلاند؛
يعنى، بىنهايت مفهومى هستند كه هيچ ارتباط و وحدتى ندارند، و حال آنكه در قضيه يا
مركب تقييدى با مجموعهاى از مفاهيم مرتبط بهم كه تشكيل يك كل واحد بهنام «قضيه»
يا «مركب تقييدى» مىدهند روبرو هستيم. پس هرچند على الفرض بىنهايت مفاهيم مزبور
بهنحوى كه گذشت تحقق پذيرند، چون بىارتباط هستند، باز يك قضيه و يا يك مركب
تقييدى بهوجود نمىآورند بنابراين، فرض اينكه رابط بين طرفين
نام کتاب : شرح نهاية الحكمة( مصباح) نویسنده : مصباح یزدی، محمد تقی جلد : 1 صفحه : 239