چو خواهد به ذاتش دلالت كند

تجلّى بر اهل حقيقت كند

[1] خلاصه آن است كه: عوالم، چون «بيت المرآت» اند، براى تجلّى اسماء و صفات حق تعالى و مراد از «اسماء» و «صفات»، حقيقت آنها باشد، نه مجرّد الفاظ و مفهومات و عنوانات، پس، نخستين شروع مى‌كنيم در ذكر اسرارى از «صلاة» و مقدّمات آن كه: «الصّلاة عمود الدّين ان قبلت قبل ما سواها و ان ردّت ردّ ما سواها» [2]، و قال اللّه تعالى: «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهى‌ عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْكَرِ وَ لَذِكْرُ اللَّهِ أَكْبَرُ» [3] و قال تعالى: «إِنَّ الصَّلاةَ كانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ كِتاباً مَوْقُوتاً» [4] و فى الاخبار: «الصّلاة خير موضوع فمن شاء استقل و من شاء استكثر» [5]، و در هر باب از ابواب عبادات، اشارتى شده به رئوس مسائل فقهيّه نيز، تا وضيع و شريف، همه بهرمند گردند و سعادتى ببرند: «وَ اللَّهُ يَقُولُ الْحَقَّ وَ هُوَ يَهْدِي السَّبِيلَ». [6]

مسأله: بدان كه معتبر است در تكليف، «بلوغ» و «عقل».

و دانسته مى‌شود، «بلوغ» به يكى از سه چيز: خروج «منى» در بيدارى يا خواب از مجراى معتاد، و انبات موى درشت بر عانه، و كامل شدن پانزده سال در مذكّر و نه سال در مؤنث. و بعضى در مذكّر كامل شدن سيزده سال، و دخول در [سال‌] چهاردهم را معتبر دانسته‌اند و خالى از قوّتى نيست، و امّا «حيض» و «حمل» در انثى، علامت سبق بلوغ است، خاصّه «حمل» كه كاشف است از سبق انزال.

سرّ: حكمت اينكه دختر را، با نقص عقل- نسبت به پسر- زودتر تكليف كرده‌اند، چند چيز است:

- اوّل آن كه: تكليف، لطف الهى است، و دختر، اركان و جوارحش ضعيف‌تر است، چون گياه لطيفى كه زود پژمرده شود، پس زودتر تكليف فرموده‌اند، تا از اين‌