تأديب به آداب و اخلاق و قيام به سياست باشد.

و از اينجاست كه هر نبى، «ولى» است و عكس نيست، و «رسول» آن است كه [همراه‌] با اينها، كتاب سماوى هم داشته باشد، و «اولو العزم» آنانند كه شريعت ايشان، ناسخ شريعت سابقه باشد. و «خاتم»، با اينها همه، بايد خواصّ سه‌گانه را- كه مذكور شد- به نهايت رسانيده باشد، و روحانيّت او، «عقل اوّل» و «صادر نخستين» باشد، و از مراتب نفوس شريفه قويّه- كه نگاشته شد- مرتبه اكمل باشد كه بعد از آن نباشد، مگر مرتبه احديّت محضه.

و اين انسان، بس عزيز الوجود و «اندر النّوادر» است و هر مادّه، قابل اين گوهر گرانمايه نيست. آيا نمى‌بينى كه جهان آفرين- كه بر كلك او بى‌كران آفرين- از بسيارى از «جماد»، اندكى را «نبات» كرد، و از بسيارى از نبات، اندكى را «حيوان»، و از بسيارى از حيوان، اندكى را «انسان» نمود؟ يعنى: نباتى كه در طريق وجود خود «حيوان» است، و حيوانى كه در صراط وجود خود «انسان» است.

و از بسيارى اناسى، اندكى را «عاقل» و از بسيارى عقلا، اندكى را «مسلم»، و از بسيارى از مسلمين، اندكى را «مؤمن» و از مؤمنين، اندكى را «عابد» و از عابدين، اندكى را «زاهد»، و از زاهدين، اندكى را «عالم»، و از عالمين، اندكى را «عارف»، و از عرفا، اندكى را «ولى»، و از اوليا، اندكى را «نبى»، و از انبياء، اندكى را «رسول»، و از رسل اندكى را «اولو العزم» و از اولو العزم، يكى را «خاتم» صلّى اللّه عليه و آله آفريد.

بيت‌

اى كائنات را، به وجود تو افتخار

اى بيش از آفرينش و كم ز آفريدگار

فصل: در اثبات نبوّت پيغمبر ما حضرت محمّد مصطفى صلّى اللّه عليه و آله:

دليل بر اين مطلب، آن است كه آن حضرت آمد و ادّعاى نبوّت كرد و بر طبق دعواى خود، معجزه آورد و هر كه چنين باشد، پيغمبر بر حقّى است. امّا آنكه آمد و دعوى نبوّت كرد، به «تواتر» ثابت است، و «تواتر»، مفيد «علم» است، مانند علم به جود حاتم، و شجاعت رستم، و ملوك ماضيه و بلاد نائيه. و امّا آنكه معجزه آورد، پس معجزه آن حضرت دو قسم است: