نام کتاب : أسرار الحكم نویسنده : محقق سبزوارى جلد : 1 صفحه : 407
و نفوس، غير متناهيه است،
پس وفا نكند به ابدان غير متناهيه! و تحقيق آن است كه: ابدان اخرويّه، قيام
«صدورى» و قيام «عنه» دارند به نفوس، نه قيام «حلولى» به مواد دنيويّه و [نه]
قيام «فيه» و به مادّه آنها اشارت شده.
فصل در ذكر اصولى است-
كه دانش آنها ضرور است در اثبات معاد جسمانى-
اول، آن است كه: شيئيّت شىء مركّب، به «صورت» آن است، نه به مادّه، و
شيئيّت نوع، به «فصل» آن است، نه به جنس. و از اينجاست كه تحديد، بر[1] «فصل» مىگردد، بلكه بعضى از قدماء
منطقيّين، «تحديد تامّ» را تجويز كردهاند، به فصل اخير تنها، زيرا كه آن، داراى
فعليّات سوابق است- از اجناس و فصول- و بعضى تجويز كردهاند كه «فصل» در جواب «ما
هو» مقول شود.
و [ما] در «شرح لآلى
منتظمه ميزانيّه»، متعرّض اين مطلب شدهايم و «صورت»، مبدأ «فصل» است، بلكه عين
فصل طبيعى است و تفاوت به اعتبار «بشرط لائى» و «لا بشرطى» است. و اينكه گفتيم:
شيئيّت مركّب، به «صورت» است، اعمّ است از صورت «نوعيّه» و «شخصيّه».
و شيخ رئيس گفته است: «صورة الشّيء ماهيّته الّتى هو بها هو»، و مادّه شىء، حامل قوّه و
امكان آن است و به نحو ابهام در آن معتبر است، پس «سرير»، به صورتش سرير است، نه
به مادّتش، حتّى آنكه هرگاه موجود باشد مجرّد از مادّه، سرير است، چنانكه در خيال،
بنابر تحقيق كه خيال و صور خياليّه، تجرّد برزخى دارند و چون در مادّه باشد، خواه
صورت سرير در «چوب» باشد، يا در «عاج»، يا در «سيم»، يا در «زر»، يا غير اينها،
«سرير» است. و چون، شيئيّت شىء به صورت است، نه به مادّه، حكما فرمودهاند:
«الحكمة صيرورة الانسان عالما عقليا مضاهيا للعالم العينى»[2]، و معلوم
[1] - «به» بهتر است.
[2] - ملا صدرا گويد:نظم العالم نظما عقليّا على حسب طاقة البشريّة، ليحصل التّشبه بالبارى تعالى،«اسفار الاربعه» ج 1/ 29.
نام کتاب : أسرار الحكم نویسنده : محقق سبزوارى جلد : 1 صفحه : 407