[شرح قصيده عينيّه ابن سينا] [1]

و شيخ رئيس را- كه مروّج حكمت مشّائيه است- قصيده عينيّه است، در اين باب، چون لفظا و معنا تماميّتى دارد، مانند خودش كه در ميانه مشّائين اسلام تماميّتى دارد و به همه فنون حكمت آراسته است‌ [2]، چنانكه از مادّه تاريخش نيز مفهوم مى‌شود:

حجّة الحقّ ابو على سينا

در «شجع» آمد، از عدم به وجود

در «شصا» كسب كرد، كلّ علوم‌

در «تكز» كرد، اين جهان بدرود

لهذا، آن را نقل كنيم و مجملا شرح دهيم:

[1.]

هبطت اليك من المحلّ الارفع‌

ورقاء ذات تعزّز و تمنع‌

[ترجمه بيت: از جايگاهى بلند و بس رفيع، به سوى تو فرود آمد، كبوترى نيرومند و خويشتن‌دار، كنايه از فرود روح انسان، به عالم طبيعت، از اوجه‌هاى تجرّدستان.]

«ورقاء» در زبان اهل معنى، كبوتر نفس ناطقه است، سيّما نفس كليّه الهيّه و هبوط آن، فيضان آن است، از محلّ ارفعى كه «عقل كل» باشد. و فيضان آن، [از آن رو] است كه «اثر» از «مبدأ اثر» بيايد و چيزى از آن نكاهد و در اياب و رجوع به غايت، چيزى بر كمال آن نيفزايد، چنانكه در فيضان «عكس» از «عاكس» و «ظلّ» از «ذى ظلّ» است. و «غايات»، بدايات‌اند و «عزّت»، قوّت و قدرت است، كقول اللّه تعالى: «فَعَزَّزْنا بِثالِثٍ». [3]

و «تعزّز»، اشارت است به عقل عملى كه مظهر قدرت است، و «تمنع»، از «منع مناعة»- به ضمّ عين الفعل- است، به معنى مجد و بزرگوارى، اشارت است به‌