ذريّه اوست. بقولى مراد ابراهيم و فرزندش اسماعيل عليهما السّلام است.

در الميزان فرموده: ميان قسم و مقسم عليه نوعى تناسب لازم است و لذا مراد از «وَ والِدٍ وَ ما وَلَدَ» كسى است كه ميان او و بلد مقسوم عليه نسبتى است و آن منطبق است بر ابراهيم و فرزندش اسماعيل عليهما السّلام و آندو سبب اصلى بناء مكّه و بانيان بيت الحرام‌اند ... و ابراهيم عليه السّلام همان است كه از خدا خواست مكّه را بلد امن قرار دهد. وَ إِذْ قالَ إِبْراهِيمُ رَبِّ اجْعَلْ هَذَا الْبَلَدَ آمِناً ابراهيم: 35. و تنكير والد دلالت بر تعظيم دارد و آمدن‌ «ما وَلَدَ» در جاى «من ولد» دالّ بر شگفتى امر اوست از جهت مدح مثل‌ وَ اللَّهُ أَعْلَمُ بِما وَضَعَتْ‌ آل عمران:

36. (تمام شد).

پس در اين آيات قسم ياد شده بديار مكّه كه با سكونت حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله بر شرافتش افزوده شد و نيز قسم ياد شده بابراهيم و فرزندش كه بانيان كعبه‌اند.

ولى‌: (بر وزن فلس) نزديكى و قرب. چنانكه در صحاح و مصباح و قاموس گفته است گويند: «تباعدنا بعد وَلْيٍ‌» پس از نزديكى دور شديم.

راغب ميگويد: ولاء و توالى آنست كه دو چيز چنان باشند كه ميانشان چيز ديگرى نباشد و بطور استعاره به نزديكى ولاء و توالى گويند خواه در مكان باشد يا صداقت يا نصرت يا اعتقاد.

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذِينَ‌ يَلُونَكُمْ‌ مِنَ الْكُفَّارِ ... توبه: 123.

اى اهل ايمان با كفاريكه در ديار بشما نزديك‌اند بجنگيد. ظهور آيه آنست كه مسلمانان بايد اوّل بجهاد كفّار نزديك بشتابند بعد بجهاد كفّار ديگر بروند و آن در صورت عملى بودن سبب گسترش و عالمگير بودن اسلام است.

تَوْلِيَة: اگر با «عن» باشد بمعنى اعراض و اگر با «الى» باشد بمعنى رو كردن و اگر با دو حرف مذكور متعدّى بمفعول ثانى باشد بمعنى‌