خلاصه دين بخدا و پيامبر و شخص نسبت داده ميشود امّا ملّت فقط برهبر و آورنده دين اضافه ميشود.

ولى در قرآن مجيد گاهى بقوم و نحو آن اضافه شده است مثل قول يوسف عليه السّلام‌ إِنِّي تَرَكْتُ‌ مِلَّةَ قَوْمٍ لا يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ‌ ... وَ اتَّبَعْتُ‌ مِلَّةَ آبائِي إِبْراهِيمَ وَ إِسْحاقَ وَ يَعْقُوبَ ... يوسف:

37- 38.

ايضا: ما سَمِعْنا بِهذا فِي‌ الْمِلَّةِ الْآخِرَةِ إِنْ هذا إِلَّا اخْتِلاقٌ‌ ص: 7.

يعنى: ما اين سخن را در دين اخير نشنيده‌ايم اين جز دروغ نيست.

و نيز بطريقه بت‌پرستان اطلاق شده مثل‌ قَدِ افْتَرَيْنا عَلَى اللَّهِ كَذِباً إِنْ عُدْنا فِي‌ مِلَّتِكُمْ‌ اعراف: 89. ايضا آيه:

88. و نيز در سوره ابراهيم آيه 13.

و كهف: 20.

ملا: املاء بمعنى اطاله مدّت، ملىّ بمعنى زمان طويل و ملاء بمعنى دهر است. (مجمع) اطاله مدت عبارت اخراى مهلت دادن است لذا در اقرب الموارد گفته: «الاملاء ...: الامهال و التّأخير فى المدّة». فَأَمْلَيْتُ‌ لِلْكافِرِينَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ ... حجّ: 44. بكفّار مهلت دادم سپس گرفتارشان كردم‌ وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي‌ لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي‌ لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ‌ آل عمران:

178.

وَ قالُوا أَساطِيرُ الْأَوَّلِينَ اكْتَتَبَها فَهِيَ‌ تُمْلى‌ عَلَيْهِ بُكْرَةً وَ أَصِيلًا فرقان:

5. «تُمْلى‌» در اين آيه از املال به املاء مبدّل شده چنانكه در «ملل» گفته شد لذا آن در آيه بمعنى املاء و خواندن است يعنى گفتند قرآن افسانه‌هاى گذشتگان است كه نوشته است و بر او صبح و شام املا ميشود.

الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى‌ لَهُمْ‌ محمد: 25. املاء هم بنفسه و هم با لام تعديه پذيرد يعنى: شيطان اعمالشان را بآنها مزيّن كرده و آنها را بتأخير انداخته و مهلتشان داده است. امهال و تأخير انداختن شيطان همان مشغول كردن با آرزوهاست كه در آيه‌ يَعِدُهُمْ وَ يُمَنِّيهِمْ وَ ما يَعِدُهُمُ الشَّيْطانُ إِلَّا