حام و ... و غير اينها. در اينصورت ميشود گفت: أَوْفُوا بِالْعُقُودِ عنوان و تيتر سوره مائده است.

در مجمع چهار قول درباره عقود نقل فرموده:

اول: آنكه مراد پيمانهاى اهل جاهليّت است كه براى يارى يكديگر در مقابل ظلم مى‌بستند.

دوم: پيمانهاى خداست كه نسبت بايمان و عمل از بندگان گرفته است.

سوم: عقود فيما بين مردم است از قبيل عقد نكاح و بيع و غيره.

چهارم: دستور باهل كتاب است كه به پيمانهائيكه از آنها نسبت بعمل بدستورات تورات و انجيل گرفته شده است.

ناگفته نماند: قول دوم و سوّم داخل در عمومى است كه گفتيم و قول اول و چهارم باطل است زيرا خطاب‌ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا شامل اهل كتاب و اهل جاهليت نميشود.

در تفسير عياشى از عبد اللّه بن سنان از حضرت صادق عليه السّلام نقل شده:

«سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ عَلَيْهِ السَّلَامُ عَنْ قَوْلِ اللَّهِ‌ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ قَالَ:

الْعُهُودُ».

مراد از عهود ظاهرا جميع قراردادها است كه گفته شد.

إِلَّا أَنْ يَعْفُونَ أَوْ يَعْفُوَا الَّذِي بِيَدِهِ‌ عُقْدَةُ النِّكاحِ ... بقره: 237.

راجع باين آيه در «عفو» صحبت شده است.

قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي. وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي. وَ احْلُلْ‌ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي. يَفْقَهُوا قَوْلِي‌ طه: 25- 28.

آيات از ابتداى بعثت موسى عليه السّلام گفتگو ميكند كه گفت: خدايا: سينه‌ام را وسعت ده، كارم را آسان گردان، عقده را از زبانم بگشا. تا سخنم را بفهمند.

آيا مراد از «عقدة» لكنت و گرهى بود در زبان موسى كه در اثر گرفتن آتش بدهان، بوجود آمده بود؟

بعضى تاء «عقدة» را براى وحدت گرفته و گفته‌اند يعنى: مقدارى از عقده زبانم را بگشا كه سخن بهتر بگويم ولى بهتر است عقده براى نوع باشد چنانكه در الميزان است يعنى‌