وَ ما كانَ الْمُؤْمِنُونَ لِيَنْفِرُوا كَافَّةً فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَقَّهُوا فِي الدِّينِ وَ لِيُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذا رَجَعُوا إِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ‌ توبه: 122.

سياق آيات ما قبل و ما بعد كه در باره جهاد است نشان ميدهد كه مراد از «لِيَنْفِرُوا» رفتن بجهاد و مراد از «فَلَوْ لا نَفَرَ» رفتن بمحضر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله براى طلب علم و تفقّه در دين است.

يعنى نميشود همه مؤمنان براى جهاد بكوچند، چرا از هر قوم گروهى بمدينه كوچ نميكنند كه در دين فقيه و دانا شوند و وقت بر گشتن قوم خويش را انذار كنند، كه شايد انذار شدگان طريق احتياط از عذاب در پيش گيرند.

بنا بر اين حكم فوق بهنگام نزول آيه شامل اهل مدينه نبوده كه در باره آنها در آيه قبلى آمده كه نبايد از رسول خدا تخلّف كنند «ما كانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَ مَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ ...» بعبارت ديگر: اهل مدينه براى تفقّه احتياج بكوچ نداشتند زيرا تفقّه در مدينه برايشان ميسّر بود، ولى اگر از بلاد ديگر همه بجهاد ميرفتند مجالى براى تفقّه نمى‌ماند، در تفسير عيّاشى و صافى رواياتى هست كه مضمون فوق را در خصوص كوچ براى تفقّه و استفسار از حال امام عليه السّلام بعد از فوت امام قبلى، تأييد ميكند.

در تفسير المنار و جلالين هر دو فعل را راجع بجهاد گرفته يعنى:

نميشود همه مؤمنان بجهاد بروند چرا از هر قوم گروهى بجهاد نميروند كه گروهى نيز بمانند و تفقّه كنند و جنگجويان را آنگاه كه از جهاد باز گشتند انذار كنند.

ولى: اين احتياج بتقدير دارد و بر خلاف ظهور آيه است.

در كشّاف و جوامع الجامع مراد از هر دو فعل كوچيدن براى تفقه است يعنى: كوچ همه درست و عملى نيست بلكه بايد عدّه‌اى بكوچند ... اين معنى بسيار مناسب است ولى سياق‌