استخراج رأى است از مستشار زيرا كه از او اخذ ميشود. «فَإِنْ أَرادا فِصالًا عَنْ تَراضٍ مِنْهُما وَ تَشاوُرٍ فَلا جُناحَ عَلَيْهِما» بقره: 233. «فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ‌ فِي الْأَمْرِ» آل عمران: 159. خطاب بحضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله است كه در نحوه اجراى كار با آنها مشورت كند.

ايماء و اشاره هر دو بيك معنى است خواه با دست باشد يا با چشم و ابرو و غيره‌ «فَأَشارَتْ‌ إِلَيْهِ قالُوا كَيْفَ نُكَلِّمُ مَنْ كانَ فِي الْمَهْدِ صَبِيًّا» مريم: 29. ظاهرا اين از براى آنست كه در اشاره يكنوع ايضاح و تبيين هست.

شورى‌

«وَ الَّذِينَ اسْتَجابُوا لِرَبِّهِمْ وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمْرُهُمْ‌ شُورى‌ بَيْنَهُمْ وَ مِمَّا رَزَقْناهُمْ يُنْفِقُونَ» شورى: 38. يعنى آنانكه دستور خدا را اجابت كرده و نماز بپا داشتند و كارشان در ميان آنها بمشورت است و از آنچه داده‌ايم انفاق ميكند. شورى اسم است بمعنى مشورت و بقول راغب: شورى كارى است كه در آن مشورت ميكنند.

اين آيه و آيه‌ «وَ شاوِرْهُمْ‌ فِي الْأَمْرِ» كه گذشت موضوعيّت شورى را در اسلام معيّن ميكند ولى بموجب آيه‌ «وَ ما كانَ لِمُؤْمِنٍ وَ لا مُؤْمِنَةٍ إِذا قَضَى اللَّهُ وَ رَسُولُهُ أَمْراً أَنْ يَكُونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْ أَمْرِهِمْ وَ مَنْ يَعْصِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالًا مُبِيناً» احزاب: 36.

و نيز بضرورت دين، شورى در نحوه اجراء امور دينى است نه در اصول و احكام، آنچه از جانب خدا تعيين شده نميشود با مشورت آنرا از بين برد و يا تغيير داد، مثلا دستور جنگ و دفاع از جانب خدا صادر شده، آنوقت درباره آن مشورت ميشود چنانكه رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در جنگ «احد» با مسلمانان مشورت كردند كه در مدينه با دشمنان بجنگيم يا در خارج از آن؟ و چون اكثريّت خارج را تصويب كردند و مصلحت ديدند آنحضرت به «احد» تشريف بردند.

چنانكه از كارهاى ديگر آنحضرت و همچنين از كارهاى على عليه السّلام روشن‌